Sosnowski Kajetan (1913–1987), malarz, działacz kulturalny i społeczny. Ur. 28 III w Wilnie, był najmłodszym dzieckiem Aleksandra, kolejarza, i Malwiny z Ogonowskich. Z siedmiorga rodzeństwa jedynie S. i jego starsza o 11 lat siostra Maria dożyli wieku dojrzałego – pięcioro zmarło w dzieciństwie.
W r. 1920 rodzina S-ego przeniosła się do Chełma. Tam S. ukończył szkołę powszechną oraz Seminarium Nauczycielskie, w którym uzyskał świadectwo dojrzałości w r. 1934. Po maturze przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Państwowym Inst. Robót Ręcznych. W l. 1935–9 studiował malarstwo w warszawskiej ASP; był uczniem Tadeusza Pruszkowskiego i Wojciecha Jastrzębowskiego. Okres drugiej wojny światowej i okupacji przeżył głównie w Siedlcach. Malował tam portrety na zamówienie, a od r. 1942 prowadził wraz z malarzem Wacławem Polakowskim tajne komplety rysunku i malarstwa. W l. 1944–8 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Z ramienia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego uczestniczył w przeprowadzaniu reformy rolnej oraz organizowaniu szkolnictwa artystycznego w Łodzi. Z polecenia PPR był organizatorem Tow. Robotniczych Domów Kultury w Łodzi i dyrektorem Centralnego Robotniczego Domu Kultury. Współorganizował Oddział łódzki Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków (ZZPAP), w l. 1945–6 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Świetlica”. W r. 1947 został kierownikiem graficznym tygodnika „Kuźnica”. W r. 1949 przeniósł się do Warszawy, nadal pracował w „Kuźnicy”, a następnie po połączeniu się tego czasopisma z tygodnikiem „Odrodzenie”, w „Nowej Kulturze”. W tym czasie ożenił się (po rozwodzie z pierwszą żoną) z Wandą Leopold, która na krótko przed małżeństwem tak charakteryzowała S-ego w liście do Tadeusza Borowskiego z 4 XII 1949: «Niesamowicie zdolny, narwany, kpiący, złośliwy, bez krzty tzw. „ogłady”, neurastenik, fantasta […], do nadwrażliwości uczuciowy […], tzw. prawy charakter w najwyższym stopniu».
Do r. 1954 uprawiał S. przede wszystkim ilustratorstwo i grafikę. Był autorem ilustracji m.in. do „Pożegnania z Marią” T. Borowskiego i „Pożegnań” Stanisława Dygata, publikowanych w „Kuźnicy”. W r. 1955 wraz z Marianem Boguszem i Zbigniewem Dłubakiem był współorganizatorem «Grupy 55». W r.n. został członkiem Sekcji Plastycznej Klubu Krzywego Koła. Na wystawach prezentował obrazy z powstałego w l. 1955–6 cyklu Pamiętnik liryczny, w którym dostrzec można m.in. wpływy twórczości F. Légera. W r. 1957 malował cykle Epitafia i Sny o nieznanym mieście, odchodząc stopniowo od przedmiotowości. W l. 1958–60 pracował nad cyklami Erotyki, Obrazy białe oraz Portrety biblijne. Szukając nowych rozwiązań artystycznych, ograniczał paletę barwną i skupiał się na odcieniach jednego koloru (np. bieli) i zróżnicowaniu malarskiej faktury. Stopniowo eliminował także i efekty fakturalne. Powstałe w l. 1963–5 Obrazy puste są wyrazem jego zainteresowania zjawiskiem promieniowania świetlnego. W drugiej poł. l. sześćdziesiątych kontynuował pracę nad zagadnieniami światła i barwy, podejmował eksperymenty wywoływania doznań powidokowych w zamykanych jedną ramą dyptykach i tryptykach. Liczne próby i doświadczenia artysty, wykorzystującego w znacznej mierze optyczną analizę widma spektralnego, stały się punktem wyjścia dla cyklu Poliptyków.
Na przełomie l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych S. działał w polskiej awangardzie artystycznej, brał udział m.in. w Plenerach Koszalińskich w Osiekach, sympozjach i wystawach «Złotego Grona» w Zielonej Górze, sympozjach we Wrocławiu i Turoszowie. Uczestniczył w licznych zbiorowych prezentacjach sztuki poszukującej w kraju i za granicą, miał także w tym okresie wystawy indywidualne, m.in. w Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu, Turynie, Lublinie, Chełmie Lubelskim i Łodzi. W r. 1962 był współzałożycielem Galerii «El» w Elblągu, zaś w r. 1972 Galerii «72» w Chełmie. W l. 1965–72 redagował dział plastyczny miesięcznika „Poezja”. W r. 1972 rozpoczął cykl «obrazów chemicznych» Metalepseis, które zmieniały kolor od błękitu do różu w zależności od stopnia wilgotności powietrza, zajmował się także zapisem chemicznych i fizycznych zmian chlorku kobaltu, którego używał w procesie twórczym. W r. 1975 eksperymenty S-ego nad strukturalnymi «obrazami szytymi» zaowocowały cyklem monochromatycznych prac Katalipomena, a następnie, począwszy od r. 1980, cyklami kompozycji wielobarwnych Interwencje oraz Układy równowartościowe.
S. był artystą nieustannie eksperymentującym nie tylko w zakresie dwuwymiarowego obrazu. Interesowało go zagadnienie trójwymiarowości, poszukiwał rozwiązań na pograniczu rzeźby i malarstwa, kompozycji przestrzennych. W r. 1965 wziął udział w I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu, prezentując ażurową formę Kula w sześcianie, ustawioną na tle zieleni, przy jednej z głównych ulic miasta. Także w l.n. zaprojektował wiele «asymetrycznych osiowych struktur geometrycznych», z których najbardziej znana była Kolumna pamięci i marzeń, przygotowana w r. 1978 na plener «Przestrzeń miasta» w Chełmie.
S. otrzymał Nagrodę Krytyki im. C. K. Norwida w r. 1968 (za wystawę Poliptyków w Galerii Współczesnej w Warszawie), Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury w r. 1974 oraz Nagrodę Dziennikarzy na wystawie «Złotego Grona» w Zielonej Górze w r. 1975. Zmarł 6 XI 1987 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
Z małżeństwa z Henryką z Jarosińskich miał S. syna Aleksandra (ur. 1940), matematyka, ze związku z Zofią Czerwińską, córkę Ewę (ur. 1946), projektanta mody, zaś z małżeństwa z Wandą Leopold (1920–1977), krytykiem literackim, córkę Honoratę (ur. 1950), matematyka, oraz syna Marcina (ur. 1952), aktora.
Wystawy pośmiertne S-ego odbyły się w r. 1987 w galerii «New Space» w Langen Bieber pod Fuldą w Niemczech (wybór prac z wczesnego okresu), w r. 1989 w Galerii «Studio» w Warszawie oraz w r. 1990 w Muz. Okręgowym w Chełmie (wybór prac obrazujących całokształt twórczości). W r. 1998 w Galerii Sztuki Współczesnej «Zachęta» w Warszawie, a następnie w Galerii Sztuki Współczesnej Biura Wystaw Artystycznych (BWA) w Katowicach przedstawiono najobszerniejszą prezentację jego twórczości. Największy zespół prac S-ego znajduje się w posiadaniu dzieci artysty w Warszawie i Łodzi (łącznie ok. 350 prac). Ponadto większe ich kolekcje są w zbiorach Muzeów: Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Okręgowych w Chełmie i Koszalinie, im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Sztuki w Łodzi, a także w Muzeach Narodowych w Warszawie, Poznaniu i Gdańsku.
Fot. w: Arch. ASP w W.; – Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP 1945–70; Galeria Krzywe Koło, Muzeum Narodowe (katalog źródłowy wystawy retrospektywnej), W. 1990; Muzeum Miasta Wrocławia (katalog wystawy, artykuły: M. Hermansdorfer, M. Seuphor, J. Starzyński, B. Kowalska, kalendarium i bibliogr.), Wr. 1970; – Kępińska A., Nowa Sztuka. Sztuka polska w latach 1945–1978, W. 1981; Kowalska B., Kajetan Sosnowski – malarz niewidzialnych światów, W. 1998 (bibliogr., dok., fot.); taż, Polska awangarda malarska 1945–1970. Szanse i mity, W. 1988; taż, Twórcy – postawy: artyści mojej galerii, Kr. 1981; Piwocki, Hist. ASP; Pol. życie artyst. w l. 1945–1960; Wojciechowski A., Polskie malarstwo współczesne. Kierunki – programy – dzieła, W. 1977; Zawadzka A., Szkoła siedlecka w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1944, W. 1986; – Niedyskrecje pocztowe. Korespondencja Tadeusza Borowskiego, [Wyd.] T. Drewnowski, W. 2001; – „Roczn. Centralnego Biura Wystaw Artyst.” 1956–61, 1965–7, 1968–70; „Więź” 1988 nr 4; „Życie Warszawy” 1987 nr 265, 267–268 (nekrologi); – Arch. ASP w W.: Teczka personalna S-ego (m.in. własnoręcznie napisany życiorys, podanie o przyjęcie do ASP, świadectwa, semestralne wykazy ocen); Galeria Sztuki Współcz. «Zachęta» w W.: Dział Wydawnictw, Zbiory dok. CBWA; IS PAN: Mater. Pracowni Dok. Plastyki Współcz.; – Mater. Red. PSB: Ankieta Wydawnictwa Interpress (1979).
Wanda Maria Rudzińska